Jan Brandts Buys: Die Schneider von Schönau (1916)

Jan Brandts Buys grote doorbraak kwam op 1 april 1916 met de Dresdense wereldpremière van Die Schneider von Schönau. Moest Brandts Buys het eerder bij Das Glockenspiel uit 1912 nog stellen met een B-cast, voor Die Schneider von Schönau zette Dresden zijn allerbeste krachten aan het werk. Minnie Nast, eerder creatrice van Sophie in Richard Strauss’ Der Rosenkavalier, was Veronika. De nog onbekende Elisabeth Rethberg viel op als Michele. De ingenieuze komische handeling en de toegankelijke, soms prachtige muziek bij het tekstboek van Bruno Hardt-Warden en Ignaz Michael Welleminsky, sloegen in als een bom. Het werk werd in de decennia daarna aan liefst zeventig theaters gegeven. In Nederland ging het op 2 oktober 1917 bij De Nederlandsche Opera in de Stadsschouwburg te Amsterdam als De kleermakers van Marken. Het is deze bewerking die 401NederlandseOperas gebruikte voor de opvoering van het slot van de tweede akte ‘En sluipt de liefde in de buurt’ tijdens 401Concerts 3 in het Kröller-Müller Museum Otterlo. Jolien De Gendt was daar Veronica, Pieter Dhoore begleidde haar vanaf de piano en Ann Vancoillie was vioolsoliste. Deze opname is downloadbaar in het 401Concerts 3 programma.

Tekst:René Seghers
Partners:Nederlands Muziek Instituut, Kröller-Müller Museum

Download 401Concerts 1 & 3 met Micarême en De Kleermakers van Marken

De opname van ons derde 401NederlandseOperas concert in het Kröller-Müller Museum is downloadbaar via 401Concerts 3, met daarin naast de fragmenten uit Jan Brandts Buys’ De kleermakers van Marken (Die Schneider von Schönau)  ook aria’s en duetten uit Jan van Gilse's Helga von Stavern, Daniël de Lange's Lioba, Cornelis Doppers De blinde van Casteel Cuillé, Gerard von Brucken Focks Jozal, Julius Röntgens Agnete en De lachende Cavalier  en Richard Hagemans Caponsacchi. Uitgevoerd werd het slot van akt II, een avondmuziek met Marthe's 'En sluipt de liefde om het huis', vertolkt door sopraan Jolien De Gendt, pianist Pieter Dhoore en violiste Ann Vancoillie.
•
401Concerts 1 bracht een grote selectie uit Jan Brandts Buys’ Micarême, met tenor Denzil Delaere, sopraan Jolien De Gend, pianist Pieter Dhoore. Het concert is downloadbaar via 401Concerts 1 download. Daarin naast de centrale Micarême selectie ook aria’s en duetten uit opera's van Andries ten Cate, Johannes Bernardus van Bree, Carl Eckert, Baron Knigge (B. Polak-Daniëls), Jan Rijken, Emile von Brucken-Fock, Gustaaf Francies de Pauw, Ignace Lilien, Harry Mayer en de Vlaming Karel Miry.

 

401Concerts 3 (Video) Download: € 7.99

401Concerts 3 (Audio) Download: € 7.99

 

De Nederlandse vertaling van Die Schneider von Schönau in De kleermakers van Marken door Nardus Henri Wolf trok het werk volledig in een Nederlandse setting. De intendant hoopte met deze bewerking het nationale sentiment uit te kunnen buiten, mede met het oog op de geplande landelijke tournee van het werk. Jules Moes was Sebastiaan (Florian), Louis van Tulder zong Steketee (Siegele), Annie Ligthart was Veronika en Willem Harmans dirigeerde. Laatstgenoemde had in januari van dat jaar de première in Poznán al gedirigeerd. De kleermakers van Marken ging daarna op tournee langs zeven plaatsen, waarmee het een van de succesvolste Nederlandse operaproducties van dat jaar was. In deze Nederlandse vermomming werd het in 1952 nog voor de Nederlandse radio geproduceerd met John van Kesteren als Sebastiaan (Florian) en de latere IVC winnares Aukje Karsemeyer-De Jong als Veronika. Er bestaat een prachtige opname hieruit van Veronika’s maanlied ‘En sluipt de liefde in de buurt’. Aukje Karsemeyer-De Jongs vertolking is voorgedragen vanuit de tekst, met dromerige, lyrische toon en subtiel begeleid door het Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Paul van Kempen. Zo komen de sterke, poëtische kwaliteiten van dit werk vol naar voren, niet verwonderlijk wellicht, want Van Kempen had in 1917 al als concertmeester aan de Poolse opvoering in Poznan meegewerkt. Een recentere Duitstalige radio-opname uit Utrecht 1991 met Soile Isokoski als Veronika heeft zijn verdienste vooral in het gegeven dat Die Schneider von Schönau daarmee eindelijk ontsloten is, maar Brandts Buys wordt er ten onrechte naar het Umfeld van Korngold en Humperdinck toe gedirigeerd. Het volkse Spieloper-element dat voor deze opera essentiëel is, komt aldus niet uit de verf. Dat de zangers hun partijen soms hoorbaar van blad aflezen heeft een revival van Brandts Buys’ meesterwerkje daarna helaas in de weg gestaan. Voor een iets completer beeld van de muziek en een echo van Richard Taubers interpretatie van Sebastiaan, verwijs ik hier naar een idiomatische opname uit 1951 met een jonge Rudolf Schock en Lore Hofmann in ‘Ich sehe dort Veronika’.

 

 

 

 
Opmerkelijkerwijze had de luchtige komedie rondom drie kleermakers die elkaar een aantrekkelijke rijke weduwe betwisten waarna de toevallig passerende losbol Florian er met het wicht vandoor gaat, overal succes, behalve in Wenen. Ondanks een sterrenensemble met Lotte Lehmann als Veronika en de bas Richard Mayr als burgemeester Folz, nam men Brandts Buys in Wenen als verklaard traditionalist niet serieus, althans, niet in de hogere regionen van de klassieke muziek. Andersom liet Brandts Buys zich geringschattend over eigentijdse muziek uit. Zijn enige leerling, de progressieve Alois Haba, stuurde hij na enkele lessen weg. Brandts Buys bleef een levenlang fan van Beethoven, Brahms en Grieg, een beperking die eigenlijk tot halverwege de jaren dertig een rem zet op de ontwikkeling van alle Nederlandse componisten sinds Van Bree (pas na 1955 loopt de marge van het Nederlandse muziekleven in de pas met de internationale avant garde).

De uiteindelijke verdwijning van Die Schneider von Schönau van het repertoire lijkt mede een gevolg van de Duitse cultuurpolitiek onder het Nazi regime te zijn geweest. Librettist Welleminsky was namelijk Joods. Een geplande opvoering aan Die Salzburger Festspiele werd in 1938 om die reden geannuleerd en opvoeringen van het werk werden verboden. Na de oorlog heeft het slechts incidenteel revivals gekend. In1951 te Dresden met Rudolf Schock, waarvan hierboven een fragment is opgenomen. Dan volgde in 1952 de genoemde Nederlandse AVRO radiopname, in 1963 een opvoering te Würzburg, en in 1991 de besproken Utrechtse Matinee uitzending. Die Schneider von Schönau is niet alleen met enorme afstand de meest internationaal succesvolle opera van een Nederlandse componist, maar bevat ook enkele bladzijden die tot de mooiste uit de Nederlandse operaliteratuur mogen worden gerekend.