26 APRIL 2020: 401Concerts 24 • Bidloo/Vondel: Faëton (1685)

Denzil Delaere (Lente)
Gina de Jong (Zomer)
Sarah Konig (Herfst)
Hans Voschezang (Winter)
Camerata Delft

Datum: 2 augustus 2020.
Locatie: Studio 1, Hilversum
Aanvang: 16.00 uur.
NO AUDIENCE ALLOWED

Govert Bidloo's eerste opera-experiment aan de Amsterdamse Schouwburg was Ariane uit 1884. Dit werd een groot succes. De Schouwburgbestuurder/librettist ontwikkelde daarop een passie voor opera. Voor het vervolg liet hij zijn oog vallen op Vondels onuitgevoerde toneelstuk Faëton. Op 19 januari 1885, zes jaar na Vondels overlijden, voerde Bidloo dit toneelstuk met enorm succes als ‘muziekdramatische show’ uit in de Schouwburg. Om dit toneelstuk als opera op te kunnen voeren voegde hij ruim een uur eigen tekst, muziek en balletten aan Vondels werk toe. De zonnewagen van Apollo vloog in Bidloo's tussenspelen door de lucht met behulp van de in 1655 ingebouwde toneellift. Het spektakel maakte grote indruk op het publiek. Op vijf eenstemmig overleverde melodieën voor Bidloo's toegevoegde scene met de Vier Getyden des Jaars ging de muziek voor Faëton verloren. 401Nederlandse operas spoorde de fragmenten op in het Nederlands Muziek Instituut. Andy Clark van Camerata Delft zette deze melodieën op de door Seghers teruggevonden teksten. Zo konden een dans en de vier aria's van de Getyden des Jaars worden gereconstrueerd. Op 26 april 2020 gaat deze 401NederlandseOperas uitvoeringseditie in première in de Oud-Katholieke Parochiekerk, juffrouw Idastraat 7, Den Haag.

Vondels tragedie Faëton, of 'Reuckeloze Stoutheit' uit 1663 vertelt het verhaal van godenzoon Faëton die voor één dag pappa’s zonnewagen wil mennen. Elementen als het in de lucht houden van de zon waren duidelijk ontleend aan de kunst & vliegwerkspelen. Hoogtepunt was natuurlijk de woeste hemelrit van Faëton met de zonnewagen. Als hij de macht over de paarden verliest koerst de zonnewagen te laag waardoor Afrika verbrandt, hetgeen haar bewoners hun donkere huidskleur bezorgt. De rampspoed leidt tot veel gekrakeel onder de Goden, die vrezen geen offers meer te krijgen als de mensheid wordt uitgeroeid. Wanneer Febus boos wegloopt uit het beraad, bliksemt Jupiter Faëton uit de hemel. Zijn drie zusters, de zonnelingen, veranderen van schrik in de populieren die zijn graf zullen beschutten tegen de zon. De boze Febus dreigt de zonnewagen niet meer voor een nieuwe dag te laten vertrekken, maar Jupiter haalt hem over tot een happy end.

Ondanks het gegeven dat de beraadslaging der Goden het grootste deel van het werk uitmaakt, is helder dat tal van elementen in deze luchtige ‘tragedie’ waren ingegeven door de druk met de tijd mee te gaan. Deze druk ontstond met het aantreden van theaterdirecteur Jan Vos (1610-1667), die zich tijdens zijn directoraat van 1647 tot 1667 in toenemende mate aan de smaak van het sensatiebeluste publiek conformeerde. Vos had een voorkeur voor stukken met veel schokeffecten, gevechten, moordpartijen en executies. Dergelijk toneelrealisme was de classicus Vondel vreemd. Hij kwam inzake Faëton met Vos in conflict. Deze verhinderde de opvoering van het stuk en Van den Vondel heeft het zelf nooit gezien. Het hierboven beschreven spektakel wordt in Vondels toneelstuk zelf niet op toneel gebracht, maar impliciet gelaten of verteld. Dat dit in de beroemde première van het werk in de Schouwburg in 1685 toch op toneel kon worden getoond kwam doordat theaterproducent Govert Bidloo er meer dan een uur spektakelscènes en balletten van zijn eigen hand aan toevoegde, vrij naar Lully’s beroemde opera Phaëton, dat in januari van dat jaar met een overdaad aan kunst- en vliegwerken een triomfantelijke Parijse première beleefde. De componist is altijd anoniem gebleven maar er zijn goede redenen om aan te nemen dat dit Servaas de Koninck of Hendrik Anders is geweest.

Het succes van Faëton effende de weg voor opera aan de Schouwburg en leidde tot het ontstaan van de Amsterdamse Liedschool, waarbinnen Servaas de Koninck, Hendrik Anders, David Petersen en Ferdinand le Grand tussen 1885 en 1710 tal van zangspelen componeerden.