10 JUNI 2022: 401Concerts 27 • Beethoven/Nieuwenhuizen: VESTAS FEUER

Datum: 10 JUNI 2022.
Locatie: Buitensociëteit De Hanzehof, Zutphen
Aanvang: 20.45 uur.
Bezetting: Barbara Schilstra (Volivia), Renate Arends (Sericia), Marcel Reijans (Sartagones), Timothy Veryser (Malo), Nanco de Vries (Porus), Apollo Ensemble.
Reconstructie: 401NederlandseOperas/Cees Nieuwenhuizen.
Partners: Beethoven Festival Zutphen, Apollo Ensemble, Gemeente Zutphen, Rudi Martinus van Dijk Foundation.
Special thanks: Jolien De Gendt (trailer 2020, casting & support 2022), Denzil Delaere (trailer 2020, support), Pieter Dhoore (trailer 2020, support), Annett Andriesen (casting support), Diny Tecker (correcties).
Vormgeving: Lilian van de Zande

Programma

TRY-OUT Beethoven/Cees Nieuwenhuizen – VESTAS FEUR (1803)

Achtergrondinfo

Het Beethoven Festival presenteerde op vrijdag 10 juni 2022 een try-out van de 401NederlandseOperas/Cees Nieuwenhuizen reconstructie van Beethovens opera torso Vestas Feuer in de Hanzehof Zutphen. Vestas Feuer is herontdekt door artistiek leider van 401 NederlandseOperas René Seghers. Het is Beethovens eerste opera, gecomponeerd op tekst van Emanuel Schikaneder, de librettist van Die Zauberflöte. De reconstructie beperkt zich niet tot de eerste scène maar neemt voor het eerst alle meer dan 80 schetsen voor het vervolg mee. De try-out met het Apollo Ensemble was een groot succes bij publiek en recencenten. Momenteel onderzoeken wij daarom de mogelijkheid van een scènische wereldpremière in volle bezetting.

Bijzondere hoogtepunten zijn de volledig nieuwe aria's voor scènes 2 en 8, respectievelijk Malo's 'Hört Rache-Götter mir' en Sericia's wanhoopsaria 'Ich flieh zur heil'gen Hain'. De eerste scène is voor het eerst volledig naar Beethovens aanwijzingen geïnstrumenteerd. Maar wat doet Beethoven in het 401NederlandseOperas handboek dat eind 2022/begin 2023 verschijnt in de Dato reeks van uitgeverij Lecturis? Seghers: 'Dat deel sluit af met het verhaal over Beethovens vermeende Zutphense geboorte. Tijdens het onderzoek naar dat verhaal raakte ik in de ban van Beethovens vergeten eerste opera-experiment, Vestas Feuer.'

Beethoven in het 401NederlandseOperas handboek?

De vermeende Zutphense geboorte van Beethoven leidde aldaar tot een prachtig Beethoven Festival dat de componist met een glimlach als 'Zutphenaar’ viert. Seghers: 'Ik heb in het 401NederlandseOperas handboek die theorie herleid naar de bronnen en alle voors, tegens en missing links op een rijtje gezet. De lezer mag daar zelf een conclusie uit trekken. Sowieso wordt Beethoven geen Nederlander als hij toevallig op een Zutphense kermis in 1772 zou zijn geboren. Dan zou dichter des vaderlands Vondel (uit Keulen) op zijn beurt een Duits auteur moeten worden genoemd. Tijdens mijn onderzoek raakte ik echter in de ban van het vrijwel vergeten Vestas Feuer torso, toen ik ontdekte dat er tal van onverkende schetsen bleken te bestaan voorbij de zelfs onder musicologen slechts in beperkte mate bekende eerste scène. Ik vond een geestverwant in de Nederlandse Beethoven specialist Cees Nieuwenhuizen, die torso en schetsen voor ons bewerkte tot een historische uitvoeringspartituur. Los van waar Beethoven precies is geboren maakt Nieuwenhuizens uitvoeringspartituur onze reconstructie van Vestas Feuer tot een Duits-Nederlands werk dat op zichzelf een plaats heeft in het 401NederlandseOperas handboek.'

Emanuel Schikaneder
Librettist en opdrachtgever van Beethovens eerste opera, Vestas Feuer

Het tekstboek van Vestas Feuer bestond uit een Romeinse-oriëntaals intrigeverhaal vol spannende plotwendingen rondom een boosaardige keizer, verkwanselde dochters, eerwraak, Vestaalse maagden, vuurspuwende tempelbeelden, ontsnappingen via de Tiber, enzovoorts. Eind 1803 was de eerste scene in klad gecomponeerd en stonden er meer dan 80 schetsen voor het vervolg op papier. Daarna kreeg Beethoven de tekst voor eerste scènes voor Fidelio in handen. Het Vestas Feuer torso verdween daarop in Beethovens roemruchte schetsboeken. Seghers: 'De eerste scene van Vestas Feuer was goed bewaard en vormde geen probleem, maar de schetsen voor het vervolg bestonden uit onsamenhangende flarden muziek met los gekrabbelde stukjes tekst. Pas nadat ik in Wenen het oorspronkelijke tekstboek opspoorde vielen de schetsen één op één op twee volkomen onbekende nieuwe Beethoven opera-aria’s voor scènes 2 en 8. De reconstructies daarvan zijn geen fantasieën van Nieuwenhuizen. Alle noten zijn van Beethoven zelf en Nieuwenhuizen heeft de aria’s ook precies volgens Beethovens aanwijzingen geïnstrumenteerd. Zijn befaamde Beethoven-reconstructies zijn erkend door het Beethoven Haus Bonn en o.a. uitgevoerd door de Wiener Symphoniker en solisten als Liza Ferschtman en Ronald Brautigam.'

Met voorstudies voor het duet Leonore-Florestan en een opening die op Die Walküre vooruitloopt is het Vestas Feuer-torso een verrassend werk. Beethovens muziek verschafte Schikaneders tekst een extra dimensie en slaat een brug tussen Die Zauberflöte en Fidelio.

De ontdekking van Beethovens eerste opera, Vestas Feuer

Hoewel scène 1 in de jaren vijftig van de twintigste eeuw werd teruggevonden in Beethovens schetsboeken en zelfs is opgenomen, is het bestaan ervan nauwelijks bekend. Seghers: ‘Een operatorso van Beethoven van voor Fidelio op tekst van de librettist van Die Zauberflöte…. Ik kon mijn ogen niet geloven. Toen ik de muziek zag was ik verrast. Beethoven vond het een avonturenverhaaltje, maar de tekst inspireerde hem tot opmerkelijke melodieën, zoals het trio ‘Nie war ich so froh wie Heute’. Inderdaad: hij heeft dit trio in Fidelio hergebruikt met slechts licht gewijzigde tekst: ‘Nie ward es so hoch besungen’, een van zijn beroemdste melodieën! Van Vestaalse maagd naar ‘Retterin des Gatten sein’ blijkt muzikaal maar een kleine sprong.’

De eerste scène is midden jaren vijftig in een Wagneriaanse bewerking gepubliceerd, maar de schetsen voor scenes 2 en 8 zijn nooit eerder in samenhang met het verdwenen libretto onderzocht. Sericia’s grote aria ‘Ich flieh zum heil’gen Hain’ (sopraan) en Malo’s wraakaria ‘Hört Rache-Götter mir!’ (tenor) vormen in absolute zin de laatste opera wereldpremières die er van Beethoven mogelijk zijn, want meer onverkende schetsen zijn er niet. Het solistenteam van Barbara Schilstra (Volivia), Renate Arends (Sericia), Malo (Timothy Veryser), Sartagones (Marcel Reijans) en Nanco de Vries (Porus) treedt daarmee in de voetsporen van Beethoven vertolkers van het eerste uur als Anna Milder en Friedrich Demmer, de eerste Leonore en Florestan. Het voor de gelegenheid met trompet, trobone en pauken uitgebreide Apollo Ensemble speelt een op maat van het ensemble gesneden versie. Na de pauze spelen zij een eigen bewerking van Beethovens ‘Egmont’ met Renate Arends in de sopraanpartij.

De zangers

401NederlandseOperas heeft voor de Vestas Feuer try-out een bijzondere cast op de been gebracht. De lyrisch-dramatische sopraan Barbara Schilstra vertolkt de adellijke Romeinse schoonheid Volivia, muzikaal een voorstudie voor Beethovens Leonore. Vuur, passie en power komen in Schilstra’s vertolking samen.
           Voor de vermaarde sopraan Renate Arends kent Sericia’s meeslepende aria ‘Ich flieh zum heil’gen Hain’ geen geheimen. Belaagd door foute mannen als Malo en Porus moet ook zij het vege lijf zien te redden door naar Vesta’s tempel te vluchten. In haar aria, een absolute wereldpremière, maakt zij ons op adembenemende wijze deelgenoot van haar reis tussen liefde, wanhoop en angst.
           Gelukkig voor adellijke Romeinse jongedames van stand is er in opera’s altijd een prins galant die hen met gevaar voor eigen leven te hulp schiet in de vorm van een zoetgevooisde, heldhaftige tenor. In dit geval Marcel Reijans, verliefd op Volivia en redder van alle mogelijke jongedames in nood. In ideale voorbereiding op Sartagones zong Reijans afgelopen maand talloze keren Florestan in Fidelio, een partij die rechtsreeks voortvloeide uit Sartagones.
           Dan de belagers, Porus en zijn laaghartige slaaf Malo. Porus wil zijn dochter Volivia tegen haar zin uithuwelijken en het gaat hem daarbij alleen om geld, status en macht. Invloed, daar streven alle slechterikken in deze bloeddorstige reddingsopera naar het model van Die Zauberflöte (eveneens van Schikaneder) naar. Naar de mening van de vrouwen wordt in Vestas Feuer zelden gevraagd. Gepokt en gemazeld in de uitvoeringspraktijk weigerde de donderende bas Nanco de Vries naar verluidt nog nooit een rol omdat deze niet woke was!
           Tot besluit aandacht voor de boosaardige kwade genius die alle rampspoed in Vestas Feuer bewerkstelligt, Malo. Als directe voorloper van Loge en Mime is dit eveneens een tenor. En wat voor één! Vileiner is een schoft niet uit te tekenen. Het aanstormende Vlaamse tenortalent Timothy Veryser kon een demonische glimlach niet onderdrukken bij het lezen van de tekst van Malo’s grote wraakaria: ‘Vernichten will ich sie, dem Vater wie das Kind!’ Let op hoe hij ontketend alle vocale grenzen tart in de coloraturen & variaties op het woord ‘Rache’. Deze tirade herinnert aan de Koningin van de Nacht. Arme Malo, slaaf en toch verliefd op Volivia, een oogverblindende schoonheid van Romeinse adel. Om zoiets ongehoords te bereiken zijn er maar twee opties: alle rivalen tot en met de keizer vermoorden op zijn pad, of ten onder gaan. Beleef het mee in de wereldpremière van de 401NederlandseOperas/Cees Nieuwenhuizen reconstructie van Beethovens adembenemende opera torso Vestas Feuer.
       Met dank aan Twan van de Velde (tenor) en Anais Naharro-Murphy (sopraan) voor hun support in de repetities.

Opname en doelstelling

Omdat er van 99% van de meer dan 400 vooroorlogse Nederlandse opera’s geen opnamen bestaan zouden geïnteresseerden na het lezen van het handboek nooit een noot van al die werken kunnen horen. Daarom is 401NederlandseOperas in 2015 begonnen met het organiseren van concerten waarin hoogtepunten uit allerhande Nederlandse opera’s worden uitgevoerd en opgenomen. De concertopnamen hebben het directe doel om gepubliceerd te worden in CD-uitgaven, downloads en in de boeken zelf. De Vestas Feuer-opname zal worden uitgegeven op de CD in het handboek dat eind 2022/begin 2023 in de DATO reeks van uitgeverij Lecturis zal verschijnen. Het betreffende hoofdstuk gaat uitvoerig in op de première, de reconstructie van het Vestas Feuer-torso en Beethovens vermeende Nederlandse geboorte.

26 APRIL 2020: 401Concerts 24 • Bidloo/Vondel: Faëton (1685) >