Jan RIjken (1857-1921)

Jan Rijken is vooral bekend als pianist, organist en pedagoog. Hij was sinds 1880 dirigent van het Deventers mannen- en gemengd koor en later directeur van de Stedelijke Muziekschool te Deventer. Zijn studie over de ‘Études’ van Heller werd bij piano onderricht veel gebruikt. Minder bekend is dat hij tal van liederen en liefst vier opera’s componeerde, waaronder een met dezelfde titel als Bellini’s Norma, maar dan met de laatromantische, aan Wagner refererende muziek die rond 1888 mag worden verwacht. Norma's maanlied 'Keusche Göttin' en het finale duet tussen Norma en Sever zullen worden uitgevoerd tijdens het allereerste 401NederlandseOperas live concert van 26 April 2015, te Hoog-Keppel. Sopraan Jolien De Gendt, zal daar de rol van Rijkens Norma op zich nemen en tenor Denzil Delaere die van Sever. Zij worden begeleid op de piano door Pieter Dhoore.

Tekst: René Seghers

Jan Rijken (Rotterdam, 1 oktober 1857 – Deventer, 9 april 1921) studeerde aan de muziekschool te Rotterdam theorie bij Theodoor Verhey en compositie bij Frans Gensheim, piano bij Johan Sikemeyer en orgel bij Samuel de Lange. In 1876 werd hij benoemd tot organist der Deutsche Evangelische Gemeinde te Rotterdam en een jaar later tot leraar piano aan de Toonkunstschool Schiedam. Hij ging echter in hetzelfde jaar naar Brussel om bij Louis Brassin verder te studeren. In 1879 keerde hij terug in Nederland en werd hij benoemd tot dirigent der afdeling Winterswijk der Maatschappij ter bevordering der Toonkunst en in 1880 bij het Deventers mannen- en gemengd koor. Deze vereniging bracht hij tot grote bloei. In 1882 werd Rijken aangesteld als tot leraar piano en theorie aan de Deventer Muziekschool , waarvan hij enkele jaren later directeur werd. In die functie heeft hij veel voor het Deventer muziekleven betekend. Als pianist en pedagoog stond hij hoog aangeschreven.

De operacomponist Jan Rijken: Norma

401Concerts Nr. 1 (Audio) Download: € 7.99

401Concerts Nr. 1 (Video) Download: € 7.99

Van Jan Rijkens composities is vandaag de dag eigenlijk niets meer bekend tot ik in de archieven van het Nederlands Muziek Instituut het manuscript terugvond van zijn opera Norma, onverschrokken gecomponeerd op een Duitstalig tekstboek van Paul Haase (die vreemd genoeg niet wordt vermeld in het gedrukte libretto). Dit tekstboek volg het gegeven van Bellini’s drama vrij nauwkeurig. De opera kent ook dezelfde personages, maar Pollione heeft hier zijn Germaanse benaming: Sever. Jan Rijken schrok er zelfs niet voor terug om een eigen ‘Keusche Göttin’ aria tegenover Bellini’s kroonjuweel stellen, een aria die wij samen met het grote slotduet Norma-Sever (‘Du bist in meinen Händen’, Akte III) tijdens het eerste 40NederlandseOperaconcert op 26 april 2015 in Laag-Keppel zullen uitvoeren met sopraan Jolien de Gendt als Norma en tenor Denzil Delaere als Sever. Pieter Dhoore begleidt hen vanaf de piano.

Rijken componeerde Norma in Deventer, tussen 1886 en 1888. Oorspronkelijk kende het werk een ‘Vorspiel’ dat hij op 12 Maart 1889 verving door een Ouverture. Omdat deze ouverture nu plots ‘Ouverture zur Oper Ada(l)gisa’ heet, vermoed ik af dat Rijken zich uiteindelijk rekenschap gaf van de onmogelijkheid met Bellini’s gelijknamige werk te concurreren. Hij hoopte wellicht het werk onder de titel Adalgisa opgevoerd te krijgen. Van enige uitvoeringen van Norma of Adalgisa is evenwel (nog) niets bekend, behoudens de uitvoering van tenor en sopraanaria’s, alsmede hun slotduet tijdens het 401NederlandseOperas concert van 26 april, 2015, te Laag-Keppel.

Rijkens andere opera’s

Rijkens vermoedelijk tweede opera, Der Falsche Czaar (later ook wel Caesar Falsus genoemd), was een historisch-romantische opera in drie akten andermaal op tekst van Paul Haase. Rijken componeerde en orkestreerde her werk tussen juni 1890 en 28 december 1892. In 1906 is (voor een opvoering?) nog een afschrift van vervaardigd. Tussen 26 augustus 1907 en 1910 componeerde Rijken de grote dramatische opera De Heilige. Het betreft een eenakter op Nederlandse tekst van Marie Metz Koning, naar de novelle van Clara Viebig. Het werk werd later vertaald naar het Duits onder de titel Der Heilige. Rijken werkte de partituur in 1910 om tot de mystieke opera in een akte Het Beeld, op een ‘gedicht’ van Joséphine Lulofs en een ‘toneelschets’ van Benno Vos. Het verhaal was nu geënt op Thomaliens’ Zegenende Christus.

Het Beeld

Tot dusverre is Het Beeld Rijkens enige opera waarvan ons uitvoeringsdetails bekend zijn, dankzij Ger van Tangs onuitgegeven biografie van Cornelis van der Linden. Daarin staat op pagina 52 een verhandeling over het particuliere operagezelschap van zangpedagoge Cornélie van Zanten, die na 1911 het Haagse Conservatorium ging leiden. Nadat zij daar uit onvrede over het gevoerde beleid vertrok, richtte zij een eigen zangacademie op, die gevestigd was in een pand aan de Laan Copes van Cattenburg. Onderdeel van die zangacademie was een opera-ensemble dat op 25 april 1917 in de Koninklijke Schouwburg Verdi’s Falstaff na bijna een kwart eeuw zijn Nederlandse première bezorgde. Een jaar eerder, in 1916, had Van Zantens ensemble de eenakters Het Beeld van Jan Rijken en De Bron van Badrah van Bernhard van den Sigtenhorst Meyer op de planken gebracht, net als Falstaff onder leiding van dirigent Henk van den Berg.

Met Het Beeld stokt Rijkens operaproductie. Daar omheen zijn tientallen liederen, gelegenheidscomposities en bewerkingen van hem bewaard gebleven, waaronder een instrumentatie van ‘Ases Tod’ en ‘Morgenstimmung’ uit Grieg’s Peer Gynt.

De liedcomponist Jan Rijken

Onder Jan Rijkens liederen noem ik de Heinrich Heine liederen ‘Sie haben dir viel erzählet’ (1876), ‘Hör ich das Liedchen klingen’ (1878) en ‘Mädchen mit dem Rossen Mündchen’.  Verder ‘Twee Avondliedjes’ (1893, to Mrs. van Essen (English words by J. K. F.), ‘Abendfeier in Venedig’ (1899, gedicht E. Geibel), In de Kathedraal (1901, gedicht van Mevr. L. Haverkotte-Nagel), ‘Natuurstemming’ (1901, gedicht van / Dr. E. B. Koster), ‘Ik dwaalde door stille straten’ (aan Anna Blaauw, gedicht van Mr. C. Vosmaer), ‘Ständchen’ (op tekst van T. von Kotzebue), Roos en Nachtegaal, Goede Nacht (gedicht van J. N. van Halle) en ‘De Lelien van het Mummelmeer’ (Mr. I. A. Bogaers, naar A. Schnetzlers ‘Mummelsee’).

Rijken & De Lange, pianohandel te Rotterdam 

Jan Rijken is vandaag de dag vooral nog een bekend als medeoprichter van de illustere Rotterdamse pianohandel Rijken & De Lange, een pianohandel die tot op de dag van vandaag in Rotterdam voortbestaat. Samen met zijn jongere broer George Rijken, richtte Jan Rijken in November 1852 de pianohandel op aan de Posthoornsteeg in Rotterdam. Het was het juiste moment, aan de vooravond van de grote vlucht die het pianorepertoire in de decennia daarna zou nemen met de composities van Robert Schumann, Franz Liszt en Johannes Brahms, aldus de website van de firma. We lezen daar verder dat het bedrijfskapitaal van de broers hoofdzakelijk bestond uit ‘een grote dosis vakkennis, veel werklust en ieder een mooie tenorstem waarmee ze onder musici vele vrienden maakten.’

In 1860 trad de vermaarde componist en organist van de Grote of Sint Laurenskerk, Samuel de Lange, toe tot de onderneming en zo werd de huidige firma ‘Rijken & De Lange’ geboren. Het bedrijf breidde zich uit en in 1888 betrok men een prachtig nieuw pand aan de Gedempte Binnenrotte te Rotterdam. Bij het bombardement op Rotterdam in mei 1940 werd het bedrijf volledig verwoest. Na de wederopbouw was Rijken & De Lange vele jaren gehuisvest op de Korte Lijnbaan in Rotterdam. Onder de bezielende leiding van Jan F. Rijken en zijn zoon Anton kwam het bedrijf hier tot grote bloei en werd het een van de belangrijkste pianobedrijven van Nederland. In augustus 1989 vestigde het bedrijf zich na een eigendomsovergang aan het Schouwburgplein 56 in Concertgebouw de Doelen in Rotterdam. In oktober 2006 verhuisde de firma naar ‘De Vlasfabriek’ aan de Overschieseweg 10b te Rotterdam.

Overlijdensbericht

Jan Rijken overleed te Deventer, op 9 april 1921. Hieronder het overlijdensbericht uit het Amersfoorts Dagblad / De Eemlander van 15 april 1921:

‘Onder groote belangstelling is op de Algemeene Begraafplaats te Deventer ter aarde besteld het stoffelijk overschot van den toonkunstenaar Jan Rijken. Een schat van bloemen en kransen dekte de baar. Het woord werd gevoerd door de heeren E. Smit, voorzitter van het Deventer mannen- en gemengd koor, G. van Nyburg namens het bestuur van de Deventer muziekschool en Versteeg uit Den Haag, uit naam van oud-leerlingen van de overledene. Het mannenkoor onder leiding van de heer W. van der Beld zong een lied uit de ‘Geistliche Gesänger’ van Mendelssohn-Bartholdy. Een broeder van den overledene, George Rijken uit Rotterdam, dankte voor de betoonde belangstelling.'

•
Jan Rijkens Norma in Concert

Norma's maanlied 'Keusche Göttin' en het finale duet tussen Norma en Sever zullen worden uitgevoerd tijdens het allereerste 401NederlandseOperas live concert van 26 April 2015, te Hoog-Keppel. Sopraan Jolien De Gendt, zal daar de rol van Rijkens Norma op zich nemen en tenor Denzil Delaere die van Sever. Zij worden begeleid op de piano door pianist Pieter Dhoore. Dat belooft vuurwerk, want Rijken was er immers op uit Bellini te 'verbeteren'!

•
SPONSORING

Vindt u het ontsluiten van het Nederlands opera-erfgoed ook belangrijk en wilt u bijdragen aan onderzoek of concerten, neem dan contact met ons op via de Dit e-mailadres is beschermd tegen spambots. U heeft Javascript nodig om het te kunnen zien. . Op de website vind u onder het kopje sponsoring een overzicht van de mogelijkheden.

Namens 401NederlandseOperas,

Bas ten Have
Anthony van der Heijden
René Seghers