Emile von Brucken-Fock

Emile von Brucken-Fock herinneren wij ons vooral als de componist van het vroegst bewaard gebleven volledig Wagneriaanse epos van Nederlandse bodem, Seleneia. Zelfs binnen de context van het Wagneridioom is dit een belangrijk werk van grote muzikale zeggingskracht. Wij zullen fragmenten hiervan uitvoeren tijdens het eerste 401NederlandseOperas live concert van 26 April 2015, te Hoog-Keppel.  Tenor Denzil Delaere zal daar de rol van Heros op zich nemen, begeleid vanaf de piano door Pieter Dhoore. Kees Hilhorst speelt de vioolsolo's in de 'Maneschijn muziek' en Hero's 'Maanlied'. Op een later tijdstip zullen wij ook het torso van Elaine und Lancelot, ‘Elaines Tod’ uitvoeren.

Tekst: René Seghers
Bronnen: Emile von Brucken-Fock: Seleneia (1894, partituur, piano uitreksel, documentatie); Recensie Seleneia in ‘Die Musik’ (1904/1905); Onze Musici (1898 Nijgh & Van Ditmar’s, Rotterdam); Keller en Kruseman: Geïllustreerde Muzieklexicon (1932/1949); Algemene Muziek Encyclopedie (1957/1980, Unieboek, Bussum); Eduard Reeser: Een Eeuw Nederlandse muziek 1815-1915 (1986, Querido, Amsterdam); Jeroen van Gessel: Het Honderd componistenboek (1997 Gottmer, Haarlem); Archieven Nederlands Muziek Instituut, Muziekcentrum van de Omroepen, Theater Instituut, 401DutchOperas / 401DutchDivas.

401Concerts Nr. 1 (Audio) Download: € 7.99

401Concerts Nr. 1 (Video) Download: € 7.99

De Zeeuwse luitenant-kolonel en componist Abraham Emilius ‘Emile’ von Brucken-Fock (Koudekerke, 19 oktober 1857 – Aerdenhout, 3 januari 1944) was de derde zoon van Henri Dignus von Brucken-Fock (1817-1874) en Johanna Caland (1819-1891). Hoewel zijn vader zelf ambtenaar te Middelburg was, bracht het echtpaar liefst twee bekend gebleven componisten voort, want naast Emile werd ook zijn oudere broer Gerard von Brucken-Fock toonkunstenaar.

Sempre Crescendo

Emile kreeg pianoles van Simon Verwijs in Middelburg, waar deze organist van de Nieuwe Kerk en concertmeester van het orkest Uit Kunstliefde was. Hij liet de jonge Von Brucken-Fock al snel meespelen in dat orkest, teneinde zijn kennis van kamer- en orkestmuziek te verbreden. Volgens de overlevering heeft Von Brucken-Fock nooit een conservatorium bezocht en bestond zijn verdere training als autodidact uit het zelf lezen van Ernst Friedrich Richters Lehre der Harmonie en Henri Viotta’s Lexicon der Toonkunst. Op zichzelf hoeft dit niet te verwonderen, want Von Brucken-Fock beschouwde de muziek destijds nog niet als een potentieel beroep en koos voor een militaire carrière. Hij schreef zich medio 1875 in aan de Koninklijke Militaire Academie te Breda, waar hij de leiding kreeg over het cadettenensemble ‘Sempre Crescendo’. Zijn loopbaan als componist begon feitelijk met de composities en arrangementen die hij voor dit ensemble schreef. Met twee feestcantates trok hij tijdens zijn Bredase periode voor het eerst de aandacht. In 1877 voltooide hij zijn militaire studie en zwaaide af als luitenant-ingenieur. Hij trouwde daarop in 1878 met Samuela Adriana Cornelia Pické. Zij kregen samen twee zonen.

Zoals het een militair betaamt, vestigde hij zich steeds waar de plicht hem riep. Eerst in Amsterdam en vanaf 1881 tot 1884 als eerste luitenant in Utrecht, waar hij de muziekkroniek van Het Utrechts Dagblad verzorgde. Van 1884 tot 1886 verbleef hij in Den Helder waar hij zijn ‘Nachtlied’ voor strijkorkest en zijn ‘Concertwals’ voor orkest componeerde. Van 1886 tot 1891 verbleef hij weer te Breda, waar hij tot kapitein werd bevorderd. Daar componeerde hij enkele liederen die in Duitsland werden uitgegeven.

Seleneia

Zijn meest aansprekende composities ontstonden in zijn tweede Utrechtse periode die van 1891 tot 1896 duurde. Behalve het symfonisch gedicht ‘Koninginne-Marsch’ naar Holda (pseudoniem voor Adriana Jacoba Francisca Piepers) componeerde hij hier in 1894 de eenakter Seleneia. Het tekstboek was van de hand van een van Holda’s dochters, Marie Constance Antoinette Snijders van Wissekerke-Clant van der Mijll, beter bekend onder haar eigen pseudoniem, M. Constant. De scenische wereldpremière vond plaats op 5 maart 1895 in de Amsterdamse Stadsschouwburg, onder leiding van de componist. Het op Wagneriaanse leest geschoeide werk maakte in zijn voorname toonval, zijn Tristanachtige gevoelswereld en de doorwrochtheid van subtiele leidmotieven grote indruk. Het was volgens Hugo Nolthenius het eerste volkomen naar de filosofie van Wagners muziekdramatische scheppen gecomponeerde Nederlandse muziekdrama behoudens wellicht De zeven raven van Henri Viotta. Dat laatste werk had echter nooit het toneel bereikt door een faillissement van de uitgever in de aanloop naar de productie. Het bijzondere aan Seleneia was overigens dat het libretto, de bloeddoordrenkte wraakgevoelens, het hele concept en het naakte feit dat het om een eenakter gaat, moeiteloos de invloed van het verisme van Mascagni’s Cavalleria rusticana verraden. Aldus bevrijdde Von Brucken-Fock het verisme in zekere zin van zijn ordinaire kern en bedde daarbij het dramatische concept ervan in een Wagneriaans-muzikale context die werd getekend door Tristaniaanse chromatiek.

Het resultaat baarde opzien en tot op de dag van vandaag leeft Von Brucken-Fock vooral in de herinnering voort als de componist van Seleneia. Hoewel opmerkelijk genoeg veel van zijn composities in manuscript verloren gingen, valt zijn roem in die dagen af te lezen uit het gegeven dat biografische informatie over Von Brucken-Fock en Seleneia rijkelijk voorhanden is, terwijl het over componisten van voor én na hem vaak droevig is gesteld met bronnen. Gelukkig zijn ook de partituur en de pianoreductie van Seleneia overgeleverd. In 1983 werd het slot van het duet tussen Seleneia en Heros, ‘O Moira’ al eens museaal met piano en sopraan opgenomen. Tijdens het eerste 401NederlandseOperas live concert te Hoog-Keppel zullen wij op 26 april 2015 fragmenten uit dit roemruchte werk uitvoeren met tenor Denzil Delaere en pianist Pieter Dhoore.Kees Hilhorst speelt de vioolsolo's in de 'Maneschijn muziek' en Hero's 'Maanlied'.

Elaine und Lancelot

Von Brucken-Focks’ volgende operaproject uit deze dagen was het muziekdrama Elaine und Lancelot, waarvan hij slechts een fragment zou voltooien, ‘Elainens Tod’.
 
In 1896 werd Von Brucken-Fock in Arnhem gestationeerd, waar hij naast zijn militaire werk recenseerde voor het Arnhems Dagblad. Vanaf 1900 volgden stationeringen in Middelburg, Bergen op Zoom, Den Haag en De Bilt. Gedurende deze gehele periode nam zijn militaire loopbaan hem te zeer in beslag om nog aan muziek toe te komen en hij stopte met componeren. Zijn werken bleven echter her en der op het repertoire staan. In 1902 werd zijn ‘Koninginne-marsch’ uitgevoerd in Het Concertgebouw onder Willem Mengelberg. In 1904 werd op een muziekfeest van de Utrechtse afdeling van Toonkunst ‘Elaine’s Tod’ uitgevoerd.

Tweede scheppingsperiode

In 1910 werd hij werd bevorderd tot luitenant-kolonel. In 1917 ging met hij met pensioen te Aerdenhout, waarna hij het componeren weer voortzette. Jeroen van Gessel (1997 Emile von Brucken Fock en zijn muziekdrama Seleneia. Een Nederlandse navolger van Wagners 'eenigst logische beginselen') en Simon van Milligen waren overigens niet blind voor de Wagneriaanse inslag van Von Brucken-Fock, die feitelijk nooit een eigen stijl ontwikkelde. Ook zijn vaste uitgever Abraham Antony Noske was zich hier terdege van bewust, maar desondanks was Von Brucken-Fock in zijn ogen de belangrijkste Nederlandse liedcomponist van  dat moment. Marie Berdenis van Berlekom bewonderde de uitdrukkingskracht van ‘Rückblick’ en ‘Langst verwelkte Blumen’. ‘Das Alte Haus’ noemde ze en meesterwerk. Zowel de tijd als zijn eigen vader stelden Emile als componist boven zijn componerende broer Gerard von Brucken-Fock (al moet hier worden vermeld dat de ‘Algemene Muziek Encyclopedie’ aan Gerard een hele kolom wijdt tegen slechts drie regels aan Emile)..

•
401 NEDERLANDSE OPERAS IN CONCERT

Uit Seleneia zullen wij de 'Maanmuziek' en het 'Maanlied' van Heros uitvoeren tijdens het eerste 401NederlandseOperas live concert van 26 April 2015, te Hoog-Keppel. Tenor Denzil Delaere zal daar de rol van Heros op zich nemen. Hij wordt begeleid op de piano door Pieter Dhoore. Kees Hilhorst speelt de vioolsolo's in de 'Maneschijn muziek' en Hero's 'Maanlied'. Op een later tijdstip zullen wij ook het torso van Elaine und Lancelot, ‘Elaines Tod’ uitvoeren en andere solo's alsmede het grote duet tussen Heros en Seleneia.

•
STEUN ONS BIJ HET ONTSLUITEN VAN NEDERLANDS EN VLAAMS OPERA ERFGOED

Vindt u het ontsluiten van het Nederlands opera-erfgoed ook belangrijk en wilt u bijdragen aan onderzoek of concerten, neem dan contact met ons op via de Dit e-mailadres is beschermd tegen spambots. U heeft Javascript nodig om het te kunnen zien. . Op de website vind u onder het kopje sponsoring een overzicht van de mogelijkheden.

Namens 401NederlandseOperas,

Bas ten Have
Anthony van der Heijden
René Seghers

•
Emile von Brucken Fock: Opera’s

•    1894 Seleneia, muziekdrama in een akte
•    1895-99 Elaine und Lancelot (onvoltood, fragmenten, daaronder ‘Elaine’s Tod’)

Emile von Brucken Fock: overige composities

•    Nachtlied voor strijkorkest.
•    Concertwals voor orkest.
•    Drei Lieder en Vier Lieder. D.F. Kahnt Nachfolger, Leipzig tussen 1877-1890.
•    Koninginne-Marsch, Phantasie voor orkest naar een gedicht van Holda. J.A.H. Wagenaar/Deierkauf, Utrecht 1891.
•    Zwei Lieder für ein mittlere Singstimme
1. Rückblick
2. Resignation
•    Längst verwelkte Blumen blicken, lied voor altstem.
•    8 Gesänge mit Klavierbegleitung
1. Friede
2. Tod
3. Zuflucht
4. Letzte Bitte
5. Herbst
6. Die Tropfen
7. Das Alte Haus
8. Sehnsucht
•    Seleneia, muziekdrama in één bedrijf op tekst van M. Constant.
•    Frühling, lied voor solostem en orkestbegeleiding. 1922.
•    Sérénade Fantastique . 1924.
•    Erinnerung, Fantasie für Violine mit Orchester. 1924.
•    Elaines Tod, fragment uit wat Elaine und Lancelot had moeten worden.
•    Elainens Todeslager Trauerzug und Leichenfahrt, für Orchester.
•    Preghiera per Orchestra ed Organo. 1925.
•    Wilhelmus-Feestmarsch voor Orkest.
•    Das alte Haus, Gedicht von Richard Zoozmann, für eine mittlere Singstimme mit Klavierbegleitung.
•    Die Tropfen, Gedicht von John Henry Mackay, für eine Altstimme met Klavierbegleitung.
•    Op. 15 Scène de Carnaval.