401Concerts 5 Heldentenor arias 1893-1940

Op 15 juli 2017 vond in samenwerking met het Nederlands Muziek Instituut (NMI) 401Concerts 5 plaats in de Oude Kerk van Scheveningen (14.30 uur, gratis entree). Tenor Hendrik Vonk, recitante Lilian van de Zande  en pianist Wolter Willemsen vertolkten daar aria’s uit het Nederlandse Heldentenor repertoire 1893 - 1940, uit de archieven van het NMI. Aan bod kwamen:

Willem Henri Lucas: Béla?  (1893)
Cornelis Dopper: Frithjof (1895)
Robert Vorstman: Seelenkampf (1898)
Marinus Cornelis van de Rovaart: Liefde (1899)
Cornelis Dopper: William Ratcliff (1900)
Ernest W. Mulder: Daphne (1935)
Carel Oberstadt: De Scheveningers (1940)

 

401Concerts Nr. 4 (Audio) Download: € 7.99

401Concerts Nr. 1 (Video) Download: € 7.99

 

Initiatiefnemer René Seghers: 'Ons vijfde concert was een try-out voor de volgende fase in ons 401NederlandseOperas project. In die nieuwe fase gaan wij vanaf september 2017 Nederlands opera repertoire in studiocondities opnemen. Daarvan verschijnen tzt ook cd-uitgaven.'

Cornelis Dopper: Frithjof (1895) en Wilhelm Ratcliff (1900)

Vrijwel iedereen die Het Concertgebouw bezoekt kijkt voor aanvang van concerten vaak naar de namen in de zogenoemde Gouden Rand van de balustrades: Brahms, Wagner, Beethoven, Haydn, Mozart en dan rijst als vanzelf de vraag naar wat… Cornelis Dopper (en Julius Röntgen) in dat rijtje doet? In de jaren nadat Het Concertgebouw in 1888 werd geopend, werden dat gaandeweg de grote namen uit de Nederlandse muziekwereld. Eerder presenteerden wij Doppers De blinde van Casteel Cuillé (1894), een werk waarmee de destijd 19jarige componist opmerkelijk succes bij de Nederlandsche Opera van Cornelis van der Linden boekte. Op 401Concerts 5 kwamen de grote tenoraria 'hoort mij aan' uit Frithjof en de 'Prelude' tot William Ratcliff aan de orde. Een wereld van verschil. Na het succes van De blinde van Casteel Cuillé stapte Dopper af van de publieksvriendelijke aanpak waarin hij een soort smeltkroes van het beste uit 50 jaar opera op meeslepende eigen muziek presenteerde. Hij achtte zich zich namelijk rijp voor het grote werk en koos nu slechts één opera als uitgangspunt: Wagners Lohengrin. Uit Doppers Frithjof wordt gaandeweg duidelijk dat Lohengrin niet alleen de 'lichter Tempel' in Montsalvat bezocht, maar dat de heilige graal ook in Frithjofs droombeeld van Griechenland kon liggen! Frithjof brengt ons Dopper als Wagner-epigoon van het zuiverste water, daar valt niets op af te dingen. Hier geldt hetzelfde als voor Vorstmans Seelenkampf, namelijk dat het vandaag de dag fascinerend is die veelbesproken maar nooit gehoorde Wagner-epigonen eens te horen. Het is een term die in deze periode in de vaderlandse (en internationale) muziekwereld veelvuldig word gebezigd, maar omdat er geen noot van al deze epigonen is opgenomen weet feitelijk niemand meer hoe een Wagner-epigoon precies klinkt. Ik ben er van overtuigd dat een groots opgezet concert in Amsterdams muzikale graaltempel rondom vaderlandse Wagner-epigonen zou uitverkopen. eker met vol orkest, want net als bij Vlaamse Wagnerepigonen als Paul Gilson, Brenngier en de jonge August De Boeck schuilt hun eigenheid doorgaans in de verfijnde graad van de orkestratie, die vaak veel subtieler en moderner is dan de vocaal-Wagneriaanse sagensfeer. Op zo'n Wagner-epigonenconcert mag het betoverend mooie 'Hoor mij aan' uit Doppers Frithjof in ieder geval niet ontbreken. Door omstandigheden rondom Cornelis van der Lindens noodlijdende Nederlandsche Opera kwam Frithjof in 1894 nooit tot uitvoering. Alleen delen ervan zijn later eens concertant gegeven en dat resulteerde niet in het gedroomde vervolg. Dopper had daarmee zijn Wagnerlesje daarmee geleerd en gooide het vervolgens over een heel andere boeg. De prelude van William Ratcliff is stilistisch niet zo eenvoudig te vangen. Het stuk tekent de mystieke sfeer van het verhaal rond de verdoemde Ratcliff die alle huwelijkskandidaten van zijn geliefde maria een voor een vermoord. Doppers William Ratcliff, op de letterlijke Duitse tekst van Heinrich Heine (Mascagni en Cui gebruikten een Italiaanse en Russische vertaling), staat in 1900 al met een stevig been in de vroege twintigste eeuw. Van dit fascinerende werk dat ooit een uitvoering in Duitsland mocht beleven, zullen in het komende jaar meerere delen worden opgenomen. Het zou voor CPO een droomtitel zijn!

Marinus Corelis van de Rovaart – Liefde (1899)

Over Marinus Cornelis (MC) van de Rovaart (1871-1939) is bijzonder weinig bekend en over zijn opera's nog veel minder. Hij zette zich later in voor dilettantenmusici maar had in zijn Sturm und Drang-jaren enig succes met de opera Die verwunschene Prinz uit 1894 dat in Oostenrijk is opgevoerd, voor een Nederlandse componist geen kleinigheid. Die verwunschene Prinz is een bijzonder werk waarvan we in ons studio-opnamenproject later fragmenten hopen op te nemen, als de tekst is ontcijferd (deze is in de huidige vorm onleesbaar). Over Der Gnomenkönig/De Dwergenkoning uit 1897 en Liebe/Liefde uit 1899 is niets anders bekend dan de hetgeen de noten in de in het NMI bewaard gebleven manuscriptpartituren ons vertellen. In Liefde toont Van de Rovaart zich net als Dopper in 1894 met De Blinde van Casteel Cuillé een componist van goed in het gehoor liggende melodieën, met links en rechts een volksliedachtige inslag, zoals in het tijdens 401Concerts 5 uitgevoerde lied 'Hoort een krijger staat voor de deur'. Hierin vraagt een soldaat een meisje of hij even mag binnenkomen, omdat hij ten strijde trekt en zijn toekomst onzeker is. De strekking van de opera lijkt uit dit lied uit de eerste akte te volgen. Interessant is de contekst van zijn eerdere, zijdelings in de geest van Wagner geschreven opera's, is dat Van de Rovaart later met Loh en Grien een onvervalste Wagnerparodie schreef. Dat genre mag op een toekomstig concert met Wagner epigonen natuurlijk evenmin ontbreken!

Ernest Mulder - Daphne (1935)

Als componist was Ernest W. Mulder (Amsterdam 1898-1959) een buitenbeentje. Hij was leerling van Bernard Zweers en geniet nog vooral faam als leraar van Erik Lotichius, Theo Loevendie en Bernard Haitink. Als componist schreef hij liederen, pianowerken, koorwerken, 4 symfonieën, een Requiem, een Te Deum, een Stabat Mater, toneelmuziek bij het abelspel Esmoreit en de opera Daphne! Mulders bekendste werk is zonder twijfel de 'Symphonia Sacra' (1924/1947), maar Daphne kan daar zonder meer naast worden gesteld. Dat dit historisch gezien nooit is gebeurd komt omdat Daphne nooit is uitgevoerd en ook niet is gepubliceerd. Enkele redenen voor het niet tot opvoering komen van dit machtige werk zijn wel aan te wijzen, te beginnen met het verschijnen van Richard Strauss' opera Daphne in 1937/38. Het succes van Strauss' even meeslepende als conventionele opera was natuurlijk botte pech, temeer daar Mulder een revolutionaire Daphne had geschapen. Waar mannen als Vorstman en Dopper eerder even meeslepende als hoogmoedige pogingen ondernamen Wagner naar de kroon te steken ging Mulder een stapje verder. Hij was als componist bij zijn tijd en als dramaturg schafte hij domweg alle opera-conventies tegelijk af. Hij keerde terug naar het pure – veronderstelde – ideaal van de Griekse tragedie met een grote rol voor het koor en verder vooral declamatorisch recitatief tegen de achtergrond van het orkest met af en toe een gezongen lied, zoals het lied van Rhuax in dit concert. Verderop in het opnametraject komt het intrigerende parlando duet tussen Apolloon en Daphne nog aan de orde, met Hendrik Vonk als Apolloon en Barbara Schilstra als Daphne. In muzikaal opzicht gebruikte Mulder stijlelementen die in het lied van de opppervlakkige Rhuax (hij is verliefd op het slavinnetje van zijn vader, Kore genaamd) flirten met operette, terwijl hij elders bijna abstracte muziek produceert. Er valt uiteindelijk alleen het label 'Mulder' op te plakken. Op zijn best kun je voor het declamatiegedeelte naar Pijpers Halewijn of de gezamelijke bron in Honeggers Jeanne d'Arc au Bûcher en Le roi David wijzen. Dat is nu precies het mooie aan Mulder: je kunt Daphne niet echt beschrijven, je moet het echt horen.

Carel Oberstadt – De Scheveningers (1940)

De ooit bekende pianist en componist Carel Oberstadt werd in 1871 te Tilburg geboren. Zijn talent werd bij toeval herkend door Clara Schumann die hem naar Frankfurt liet komen, met het doel hem als pianist op te leiden. Hij studeerde daar compositie bij Iwan Knorr en Bernhard Scholz en later in Berlijn bij Woldemar Bargiel. Al op zijn 23e werd hij leraar aan de Koninklijke Muziekschool in Den Haag waaraan hij gedurende zijn hele carrière verbonden bleef. Hij had succes als concertpianist. Als componist schiep hij naast cello sonates, piano suites, strijkkwartetten, liederen, pianostukken en orkest- en koorwerken in 1940 nog de opera De Scheveningers. Dat werk stamde uit zijn laatste levensjaar, tevens het begin van het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, waardoor een geplande opvoering aan De Nederlandsche Opera niet meer tot stand kwam. Met Oberstadt overleden bleven zijn opera’s na de oorlog onder het stof van de oorlog begraven en feitelijk werd sindsdien weinig meer van hem vernomen. Wel noemde Jan van Dijk het werk in een interview met mijzelf in 2011 als een bijzonder werk dat aandacht verdiende. Dat gold volgens Van Dijk ook voor de nagelaten kladpartituur van De pelgrims van Tilburg, dat op een later tijdstip nog aan de orde komt. De Scheveningers is een van die lastige werken waarbij het niveau van muziek en tekst mijlenver uiteen lopen. Hoewel van de preciese ontstaansgeschiedenis niets bekend is mogen wij aannemen dat de opera is ontsproten uit Djovita’s lied in Jan Blockx' destijds bekende opera De bruid der Zee. Dat lied (hier ten lande een bekend volksliedje) heeft als titel ‘Een meisje die uit Scheveningen kwam, sang-io!' Dat meisje uit Scheveningen is precies de verpersoonlijking van de ontrouwe flirt Geertje in De Scheveningers. Daar maakt ze het leven van Jan kapot, die haar ondanks de liefdevolle zorg van Maartje maar niet kan vergeten. Maar anders dan in Blockx' opera loopt het bij de keurige Brabander Oberstadt niet uit op moord en doodslag uit jaloezie. Niets van dat. Moegestreden besluit Jan tenslotte aan te monsteren op een schip en het ruime sop te kiezen. Met deze stichtelijke, wederom typisch Hollands-moralistische wending gaat de opera als een nachtkaars uit. Waar bij Willem Henri Lucas' Béla? de plot beter is dan de verzen is dat hier andersom: de poëzie is bijzonder aansprekend en modern in taalgebuik. Alleen al de titel van Jans prachtige wanhoopsaria ‘Ik drijf als wrak hier rond’ spreekt boekdelen. In muzikaal opzicht is De Scheveningers een gaaf werk met invloeden die elementen van de meest dramatische liederen van Grieg verbinden met verre echo’s van Weber.

Het 401NederlandseOperas Handboek in wording

Het vijfde 401NederlandseOperas concert met Nederlandse operamuziek uit de archieven van het Nederlands Muziek Instituut (NMI) vond plaats in de contekst van René Seghers' werk aan een handboek van Nederlandse en Vlaamse opera's. Omdat er van de meer dan 400 opera's die er sinds 1678 werden gecomponeerd vrijwel geen opnamen bestaan organiseert Seghers samen met stichtingsbestuurders Anthony van der Heijden en Bas ten Have concerten waarbij hoogtepunten uit het Nederlandse opera-verleden worden uitgevoerd. Deze concerten worden via de website 401NederlandseOperas.nl toegankelijk gemaakt. Zo gaat de voortgang van het boek hand in hand met het ontsluiten van de muziek. Seghers is onder meer bekend van de tijdschriften Villa d’Arte en Luister, de biografie van Jacques Brel, de Amerikaanse biografie van Franco Corelli, het Jubileumboek 50 Jaar Internationaal Vocalisten Concours 's-Hertogenbosch en de bijbehorende IVC Archiefwebsite, alsmede van de 401DutchDivas website.

Samenwerking met het Nederlands Muziek Instituut

Speciaal voor het concert zijn alle genoemde partituren gedigitaliseerd en uitvoerbaar gemaakt. Seghers: 'Het betreft in alle gevallen handschriften, deels zelfs orkestpartituren uit de archieven van Het NMI, waarvan transcripties voor stem en piano moesten worden vervaardigd. De samenwerking met het NMI is na zeven jaar onderzoek in hun archiven structureel geworden en wij werken momenteel samen aan vervolgprojecten, daaronder de wereldpremières in de moderne tijd van opera's uit het Théâtre Français de la Haye uit de late 18e en vroege 19e eeuw.'

•
Downloads & cd

Van dit try-out concert is momenteel alleen de trailer video beschikbaar. In spetember 2017 worden de aria's in de studio opgenomen en dan komen zowel de audio- als de video opnamen beschikbaar. Van de hoogtepunten uit de geplande serie studio-opnamen verschijnt ook een cd.